Türkiye’nin hammadde, ileri teknoloji ve stratejik alanlarda ihtiyaç duyduğu yüksek yatırım bedeli gerektiren alanlarda yatırımı teşvik için uygulamaya koyduğu proje bazlı teşvik sistemi kapsamındaki yatırımlar devam ediyor. Yatırımlarda devlet yardımı mevzuatında 2016’da yapılan değişiklikle uygulamaya giren proje bazlı teşvik uygulamasında ilk büyük adım, 2017 yılı içinde hazırlıkları tamamlanan 19 şirketin 23 projesine teşvik belgesi verilmesi oldu.

Tanıtımı törenle yapılmıştı

2017’de Cumhurbaşkanlığında düzenlenen törenle tanıtımı yapılan proje bazlı teşvik sistemi uygulamaya girdiğinden bu yana 115 milyar 155 milyon liralık yatırım öngören 34 proje için Bakanlar Kurulu ya da Cumhurbaşkanı kararı çıkarıldı.

Hayvancılıktan elektrikli otomobile, bor bileşenli yeni malzemelerden elektrikli araç bileşenlerine kadar kritik, ithalatı önleyici ya da yüksek teknolojili proje başlatıldı. Projeler arasında kararı yeni çıkmış olanlar dışında henüz “kazmayı vurmamış” olanlar da bulunuyor. Salgın yılında bazı şirketlerin yatırımları yavaşlattığı da gözleniyor. Dünya, 34 projenin geldiği aşamayı inceledi.

Ford Otomotivin yatırımı

Ford Otomotiv, kararname aşamasında 20.5 milyar TL’lik tutarla, bu kapsamda en yüksek yatırım bedelli teşvik belgelerinden birini yürütüyor. Mart 2021’de şirketin üst yönetimi, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından kabul edildi. Kabulün ardından yapılan yazılı açıklamada 20.5 milyar TL’lik yatırım kapsamında Kocaeli fabrikasında ağırlığı ihracata yönelik olmak üzere ticari araç üretimi 650 bin adede yükselecek. 130 bin adetlik batarya montaj kapasitesi oluşturulacak, 3 bin ilave istihdam ile 15 bin kişilik istihdama ulaşılacak. Yatırımların 2026’da tamamlanması planlanıyor. Şirket ayrıca Kocaeli fabrikasında 2022’den itibaren Ford’un tam elektrikli ticari aracını ve 2023’te dizel ve şarj edilebilir hibrit ticari aracını üretecek. Tesislerde Volkswagen’in 1 tonluk ticari aracının da üretimi gerçekleştirilecek.

Sütaş ilk tesisleri açıyor

Sütaş’ın teşvik kapsamında yürüttüğü “Sütçülük Projesi Bingöl Entegre Tesisleri” yatırımları başladı. Toplamda 1.1 milyar TL’lik yatırıma yönelik şirketten verilen bilgide gelinen aşamada 700 milyon TL’lik harcamaya ulaşıldığı, 4 bin büyükbaş hayvan sayısına ulaşıldığı, doğum ve süt üretiminin de başladığı kaydedildi. Çiftçilere sözleşmeli tarımla yem bitkisi ürettirildiği bildirildi. 2021 Nisan ayında süt, Mayıs ayında ise yem fabrikasının faaliyete başlayacağı, bütün yatırımlar tamamlandığında 10 bin damızlık süt sığırı, 7 bin baş yetiştirme çiftliği ve 5 bin baş besi çiftliği kurulmuş olacağı kaydedildi.

TOGG tesisleri yapılıyor

Türkiye’nin prestij projelerinden biri olma özelliğini de taşıyan elektrikli otomobil üretim tesisi ve elektrikli otomobil geliştirme projesini yürüten TOGG da yatırımını sürdürüyor. Basına çeşitli dönemlerde yapılan açıklamalarda Gemlik’teki tesis yatırımının sürdüğü, 2021 yılı içinde tamamlanacağı, 2022 son çeyreğinde de ilk model olan SUV tipi aracın üretiminin başlayacağı planının geçerli olduğu belirtildi.

Gemlik Gübre'den üre tesisi

Türkiye’nin köklü kuruluşlarından Gemlik Gübre üre üretim tesislerinde gerçekleşme yüzde 20’ler seviyesine ulaştı. Şirketten yapılan açıklamada Mayıs 2023’te yatırımın tamamlanmasının planlandığı, 350 milyon Euro yatırım tutarına ulaşılacağı belirtildi.

MOST Makine 2023'e hazırlanıyor

Most Makine ve Enerji’nin İzmir yatırımında makine, tıbbi cihaz, gemi inşa, otomotiv ve enerji sektörlerine yönelik muhtelif ürünler planlanıyor. Bu kapsamda arazi temini, devir, ÇED vb. gerekli ruhsat, izin ve prosedürlerinin tamamlanarak 2021 Temmuz ayında fiilen saha çalışmalarının başlaması, ekipman tedarik, inşaat ve montaj çalışmalarını 24 ayda tamamlanarak Temmuz 2023’te test üretimine başlaması planlanıyor. Fabrikanın 29 Ekim 2023’te Cumhuriyetin kuruluşunun 100. yılında açılması hedefleniyor.

Sayer Group'tan rafineri yatırımı

Sayer Group bünyesindeki Ersan Petrol rafineri yatırımında salgın şartlarının birlikte çalışılan yurt dışı ekiplerin faaliyetini engellediği bilgisini vererek, projenin finansal olarak yüzde 26, fiziki olarak yüzde 10 seviyesinde olduğu bilgisini verdi. Proje ile ham petrol işlenecek rafineride, açık nedeniyle ithalat yapılan ürünlerden biri olan motorin de üretilecek. 637 bin ton/yıl motorin; 335 bin ton/yıl benzin; 70 bin ton/yıl jetA1; 293 bin ton/yıl bitüm ve 16 bin ton/ yıl sülfür üretilmesi planlanıyor..

TUSAŞ'ın ilk uçak motoru

Proje bazlı teşvik sistemi kapsamında TUSAŞ, ASELSAN, BMC, TRBor şirketlerinin yatırımları devam ediyor. TUSAŞ’ın rüzgar tüneli ve yıldırım test merkezi yatırımları için çeşitli kuruluşlarla anlaşmalar 2020 içinde tamamlandı. Savunma Sanayii Başkanı tünel inşaatının başladığını açıklamıştı. Türkiye’nin en büyük havacılık projesi olan Milli Muharip Uçak geliştirmede ise tasarım çalışmaları sürüyor. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil 2023’te uçağın ilk motor çalıştırmasının yapılmasını, 2025’te ilk uçuş ve 2028’de ise teslimatların başlamasını planladıklarını açıklamıştı.

ASELSAN Konya yatırımı

ASELSAN’ın Konya’da yürüttüğü hafif ve orta kalibrede silah sistemleri üretmeye yönelik fabrika yatırımında da fiziki olarak gerçekleşmenin yarıyı geçtiği belirtilmişti. BMC’nin zırhlı, taktik paletli ve tekerlekli zırhlı araçlar ile dizel motor geliştirme çalışmaları da teşvik kapsamında bulunuyor. Bu yatırıma yönelik arazi geliştirme çalışmaları yürütüldüğü açıklanmıştı. Bu sektörde ayrıca Nero Endüstri’nin güdümlü füze ve çeşitli koruma sistemlerine yönelik yatırımı da devam ediyor.

Polimer ve otomotiv yatırımları

Proje bazlı teşvik kapsamında Adana, Mersin, Yalova, Hatay, Bursa’da farklı firmalarca çeşitli polimer yatırımları da planlanıyor. Türkiye’nin yüksek ithalat yaptığı bu hammaddedeki yatırımlar konusunda ilerlemenin yavaş olduğu biliniyor. Bunlar içinde SASA yatırımlarını hızlandırdı. Nisan ayı başında Genel Müdür Mehmet Şeker yaptığı açıklamada iki elyaf tesisini üretime aldıklarını ve yeni bir üretim için harekete geçtiklerini, proje bazlı teşvik kapsamındaki PTA yatırımının 2023’te tamamlanacağını açıklamıştı. Bunun dışında SASA’nın polimer çips yatırımı teşvik kapsamındabulunuyor.

Proje bazlı teşvik kapsamında OYAK-Renault’un alüminyum motor bloğu dökümü, batarya, hibrit araçlar için motor ve batarya, Bosch’un yeni nesil enjektör ve basınç pompası, BMC’nin demiryolu araçları da teşvik kapsamında bulunuyor.

• Kalyon Grubu üretime başladı

Proje bazlı desteklerden yararlanan önemli yatırımlardan biri olan Kalyon Grubu'nun entegre güneş enerjisi paneli yatırımı tamamlandı. İlk etapta Konya Karapınar'da kurulacak güneş enerjisi santralinin panel ihtiyacını karşılayacak olan tesis, genişlemesiyle birlikte yurt içi ve yurt dışı talebe de yanıt verecek. Yüzde 70 yerlilik oranıyla panellerin mevcut ilk etaptaki üretim kapasitesi yıllık 500 megavat olarak açıklandı. Firma Aralık 2020'de üretim kapasitesini 1000 MW yükseltme planını açıkladı. Fabrika Ankara Başkent OSB'de bulunuyor.

• Alvimedica'da mutlu son yakın

Türkiye’nin kalpte kullanılan tıbbi cihazlardaki önemli kuruluşlarından Alvimedica, ilave muhtelif stent, katater ve kalp kapakçığı üretim tesisi yatırımı kapsamında ilerleme sağladı. Şirketten verilen bilgiye göre yatırımda ilk faz tamamlandı.

Bu kapsamda İtalya'daki patentli ilaç salımlı stent teknolojisi Türkiye'ye transfer edildi ve İstanbul'da inşa edilen 7 bin 500 metrekare alanda kurulu, Alvimedica'nın 3.üretim tesisi 2019 yılı sonunda üretime başladı. Yatırımın ikinci fazı için ise lisans transferi tamamlandı, Ar-Ge ve klinik çalışma aşamasına geçildi. Bu aşamalardan sonra üretim için 4. tesis inşa edilecek. Kapsamdaki bütün yatırımların kararnamede belirtildiği şekilde 2029 yılı içinde tamamlanacağını, şimdilik planda bir değişiklik olmadığını açıkladı.

Mehmet Kaya/Dünya