Ekonomi Reform Paketi’nin çalışma hayatına ilişkin kısmının en önemli unsurlarından birisi olan istihdam teşviklerinde sadeleştirme çalışmaları sürüyor. Sayıları halen 22’yi bulan istihdam teşvikleri 8 farlı kanun çerçevesinde uygulanıyor.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı istihdam teşviklerinin sadeleştirilmesi yönünde çalışmalara başladı. Teşviklerin mevcut durumunu değerlendiren Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Öğretim Elemanı Okan Güray Bülbül, teşviklerden yararlanabilmesinin uzmanlık gerektirdiğini belirterek küçük işletmelerin genellikle bundan yararlanamadığını bildirdi. Teşviklerin ağırlıklı olarak yeni istihdam yaratmaya yönelik olduğunun altını çizen Bülbül, sadeleştirmenin mevcut istihdamı koruyacak unsurları da içermesi gerektiğini bildirdi.

“İstihdam teşvikinden yararlanmak uzmanlık istiyor”

Yürürlükteki istihdam teşviklerinin 8 farklı kanun çerçevesinde uygulandığını söyleyen Bülbül, “Toplam 22 sigorta primi teşvik, destek ve indirimi uygulaması bulunuyor” dedi.

İşverenlerin teşvik konusunda bilgi sahibi değillerse bu teşviklerden yararlanmaları mümkün olmadığını ifade eden Bülbül, “İstihdamın yüzde 52’si 10 ve daha az işçinin çalıştığı işyerlerinde gerçekleştiriliyor. Dolayısıyla küçük işyerlerinde teşviklerden haberdar olma oranı daha düşük olduğu için teşviklerden daha çok büyük işletmeler yararlanıyor demek mümkün” ifadelerini kullandı.

“Teşvik bazen işverenin zararına oluyor”

Teşviklerin uygulama prensiplerinin de ilave istihdama yönelik teşviklerden yararlanmasının önünde engel oluşturduğunun altını çizen Bülbül, “İlave istihdam şartına dayalı teşviklerde ilave işçi hesabı fazlasıyla karmaşık ve ilave istihdam hesabı doğru yapılmamışsa işvereni zarara uğratan bir yapıda. Bu nedenle pek çok işveren ilave istihdam sağlamaya dayalı teşviklerden yararlanmama eğilimi gösteriyor”

“Teşvik sadece yeni istihdamı değil, mevcut istihdamı da korumalı”

Teşviklerin amacının, istihdam artışı sağlanması ve sigorta primlerinin zamanında tahsilatı olduğuna dikkat çeken Bülbül, “Sigorta prim teşvikleri ile kayıt dışı istihdamın engellenmesi noktasında çok büyük başarılar sağlandı. Özellikle 5 puan indirimini kaybetmek istemeyen işverenler işyerine sigortasız işçi sokmamaya başlamıştı. Teşviklerle bu konuda gidilecek daha üst bir nokta yok. Dolayısıyla teşviklerin amacı bu süreçte yalnızca istihdam artışının desteklenmesi değil mevcut istihdamın korunmasına dayalı da olmalı” dedi.

“Prim teşvikinin etkinliği bilinmiyor”

Sigorta prim teşviklerinin istihdamı artırma noktasında ne derece etkili olduğunu ortaya koyan bir analiz bulunmadığını söyleyen Bülbül, “Teşviklerde bütün dünyada karşılaşılan sorun zaten gerçekleşecek istihdama teşvik verilmesidir (free rider problemi). Teşviklerin etki analizi hassasiyetle yapılmalı ve işverenlerin istihdam kararlarındaki belirleyiciler ortaya konularak bu kararları değiştirecek unsurlar üzerinden teşvik sistemi revize edilmeli. Bu revizenin de mutlaka sadeleştirme yönünde olması, karmaşık ve uygulanması zor bir yapı yerine, basit anlaşılır ve kolay yararlanılabilir bir yapının hayata geçirilmesi gerekiyor” dedi.

“Ana kaynak Fon yerine Hazine olmalı”

“Salgının başlangıcında uzaktan çalışmaya yönelik bir teşvik hayata geçseydi, salgın daha dolay kontrol altına alınırdı” diyen Bülbül, İşsizlik Sigortası Fonu’nun teşviklerin ana kaynağı olduğu yapının da değişmesinin önemli olduğunun altını çizdi. Bunun yerine Hazine temelli bir yapının öne çıkması gerektiğine vurgu yapan Okan Güray Bülbül, “Aksi takdirde işsizlik sigortası fonunun salgında üstlendiği ana finansman kaynağı rolü nedeniyle erimesinin önüne geçilemeyecektir” değerlendirmesinde bulundu.

Reformda ‘istihdam’ başlığının ilk eylemi ‘sadeleştirme’

Ekonomi Eylem Planı’nda yer alan ‘istihdam’ başlığının ilk eylem planı istihdam teşviklerinin sadeleştirilmesi.

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı sorumlu olduğu eylemin ilgili kuruluşu, Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi olarak belirlendi. Sadeleştirme eylemi 31 Aralık 2021 tarihine kadar yapılacak.

“İstihdam teşviklerinin etkinlikleri gözden geçirilerek, mevcut teşviklerde mükerrerliğe sebep olan uygulamalar ve birbirini dışlayan verimsiz teşvikler belirlenecek, teşvik sisteminde sadeleştirmeye gidilecektir”

İstihdama verilen 22 teşvik kalemi

Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortası İşveren Hissesinden 5 Puanlık İndirim, Yurtdışına Götürülen/Gönderilen Sigortalılar İçin Uygulanan 5 Puan İndirim, İlave 6 Puanlık İndirim, 4/b ( Bağ Kur ) 5 Puan Teşviki, Genç Girişimci Teşviki, Yatırımlarda Devlet Yardımları, Hakkında Kararlar Uyarınca Uygulanan Teşvik, Asgari ücret desteği.

İşsizlik Ödeneği Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Prim Teşviki, Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşyerleri İçin İşsizlik Sigortası Teşviki, Genç, Kadın ve Mesleki Belge Sahibi Olanların İstihdamına Yönelik Teşvik, İşbaşı Eğitim Programını Tamamlayanların İstihdamına Yönelik Teşvik, İlave İstihdam Teşviki, Normalleşme Desteği, İstihdama Dönüş Prim Desteği, Artı İstihdam Prim Desteği, Faaliyetine Ara Verilen Sektörlere Yönelik Teşvik, Engelli Sigortalıların İstihdamına Yönelik Teşvik, Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerine İlişkin Teşvik, Kültür Yatırımları ve Girişimleri Hakkında Uygulanan Sigorta Primi Teşviki, Sosyal Hizmetlerden Faydalanan Kişilerin İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik, Sosyal Yardım Alanların İstihdamı Halinde Uygulanan Teşvik, İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Desteklenmesi Teşviki.

Hüseyin Gökçe/Dünya