Bütçe açığının yılın ilk beş ayında yüzde 225 artmasının ardından daha fazla bozulmanın önüne geçmeyi amaçlayan Hazine ve Maliye Bakanlığı yerel seçimler öncesi ertelenen Merkez Bankası’nın (MB) 46 milyar liralık ihtiyat akçesinin bütçeye aktarımını tamamlamayı ve gelir vergisi başta olmak üzere bazı vergileri yükseltmeye hazırlanıyor.

Reuters’a bilgi veren konu hakkında bilgi sahibi kaynaklar, ekonomi ile ilgili düzenlemelerin yer alacağı teklifin birkaç hafta içinde TBMM’ye verileceğini ve Meclis tatile girmeden önce yasalaşmasının öngörüldüğünü belirtti.

İhtiyat akçesi

İhtiyat akçesi öngörülemeyen durumlara karşılık kârdan ayrılan para niteliği taşıyor. İlk olarak 13 Mayıs’ta gündeme gelen düzenlemeden 31 Mart yerel seçimleri öncesi eleştiriler nedeniyle o gün için vazgeçilmişti.  

Konu hakkında bilgi sahibi bir yetkili şöyle konuştu: “İhtiyaç akçesine dair düzenlemeden zaten tamamen vazgeçilmemişti. O dönem için bekletilmeye alındı. Hazırlanan bir yasa teklifinin içinde yer alması konusunda bir irade var.”

Merkezi yönetim bütçesinde öngörülene paralel gelişmeler olmadığını kaydeden bir başka yetkili şunları söyledi: “Bütçeye destek verilmesi ihtiyacı bir gerçek. İhtiyat akçesinden gelmesi beklenen 46 milyar liralık tutar, bütçedeki görünümü en azından biraz düzeltecek. Son kararı verecek olan Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın nihai onayıyla bu geliri kısa sürede bütçede göreceğiz.”

‘Fevkalade’ ifadesi kaldırılacak

Başka bir üst düzey yetkili ise şöyle konuştu: “Düzenlemeye göre, Merkez Bankası’nın karının dağıtılmasında ihtiyat akçesi için ayrılan yüzde 20 uygulaması kaldırılacak ancak uygulamadaki yüzde 10’luk fevkalade ihtiyat akçesindeki ‘fevkalade’ ifadesi kaldırılarak, uygulama bu şekilde devam edecek.”

Yetkili şöyle devam etti: “Ayrıca, son yıl karından ayrılan ihtiyat akçesi hariç olmak üzere birikmiş ihtiyat akçeleri her yıl kara dahil edilebilecek ve bu kapsamda dağıtılabilecek.”

Yetkili bu düzenlemeyle geçmişte alınan yüzde 20 oranındaki ihtiyat akçesinin tek seferde Hazine’ye aktarılmış olacağını da belirtti. 

Gelirler giderleri karşılamıyor

Bütçe açığı geçen yılın ilk beş ayındaki 20.5 milyar lira seviyesinden bu yıl aynı dönemde yaklaşık yüzde 225 artışla 66.5 milyar lira oldu. İlk 5 ayda gelirler yüzde 15 giderler ise yüzde 28.4 arttı. Gelirlerdeki artışın düşük kalmasında yavaşlayan iç talep belirleyici olurken, yavaşlayan ekonomiyi canlandırma adımları da gelirlerin azalmasında etkili.

Bütçe açığında yılın ilk beş ayında 80.6 milyar liralık 2019 hedefinin yüzde 82.5’ine ulaşılmış durumda. Bu veri bile tek başına açığın daha da artacağına işaret ederken, gündemdeki tek seferlik gelirlere rağmen, hedeflerin aşılacağına kesin gözüyle bakılıyor.

Türkiye ekonomisinin makro anlamda, özellikle de benzer ülkelere kıyasla, en güçlü olduğu alanların biri olan bütçe dengesi kısmen bozulmaya başladı.

Bunun yanı sıra başta Kuzey Irak ve Suriye olmak üzere jeopolitik gelişmeler nedeniyle güvenlik harcamalarındaki artış da bu etkiyi tetikledi. Son dönemde emekli ve çalışanlara yönelik atılan genişlemeci adımlar da harcamalar tarafındaki yükselişin kalıcı olarak hızlanmasına neden oldu. Yılda iki kez ikramiye ödenmesi bile tek başına bütçeye yıllık yaklaşık 24 milyar lira ödeme oluşturuyor.

Merkezi yönetim bütçesinde 2018 sonunda bazı gider azaltıcı tedbirler de uygulandı ancak harcamalardaki sert artış genel olarak tek seferlik gelirlerle desteklendi.

Gelir vergisinde artış, kurumlarda indirim

MB’nin ihtiyat akçesinin aktarımı bütçe açığının milli gelire oranını ancak yüzde 1 azaltıyor. Yıl sonunda hedeflenen bütçe açığı 80.6 milyar lira yani milli gelirin yüzde 1.8’i seviyesinde. Ancak ekonomistler gelir artırıcı hiçbir adım atılmaması halinde bu yıl açığın milli gelire oranının yüzde 3’ü aşabileceğini öngörüyor.

Konu hakkında bilgi sahibi kaynaklar halen üzerinde çalışılan düzenlemeye göre şirketlere destek sağlanması için kurumlar vergisinin iki puan düşürülmesini bunu yanı sıra özellikle gelir vergisinde üst dilimde artışın değerlendirildiğini kaydetti. 

Hükümetin kurumlar vergisine ilişkin her hangi bir adım atmaması halinde bu vergi 2020 sonuna kadar yüzde 22, 2021’de ise yüzde 20 olarak uygulanacak.

Bir yetkili, “Vergi dilimleri halen değerlendiriliyor ama bunun yanı sıra özellikle geliri yıllık 1 milyon liranın üzerinde olanların vergisinin yüzde 50’ye yakın bir oran olması gündemde” dedi.

Halen gelir vergisinde yüzde 15, 20, 27 ve 35 olarak dört dilim halinde uygulanıyor.  

Yetkililerin verdiği bilgiye gelir vergisinde planlanan değişikliklerin alt gelir grubuna yönelik ‘ek bir vergi yükü’getirmeyecek biçimde şekillendirilecek.

Gider azaltıcı, gelir artırıcı başka önlemler de gündemde

Bir yetkili şunları söyledi: “Makul şekilde giderlerin azaltılması gibi temel bir hedef var. Üstüne bir de gelir artırıcı, bütçeyi güçlendirecek bazı kararların alınması değerlendiriliyor. Teklif metninde ultra lüks olarak tanımlanan konutların satışında vergi oranları artırılacak. Diğer konut alışlarında herhangi bir vergi düzenlemesi gündemde olmayacak.”

Aynı yetkili, ekonomi yönetiminin bazı makro ihtiyati tedbirler üzerinde de çalıştığını belirtti: “Başka bazı vergi adımları olabilir. Gelir artırıcı adımlar görebiliriz, bazı sektörler desteklenebilir de ancak bütçedeki bozulmanın daha fazla olmaması için yılın kalanında giderlerin ciddi şekilde kısılması söz konusu olabilir.” 

İlk beş aylık verilere göre bütçede vergi gelirlerinin yüzde 23.9’unu artırım değerlendirilen gelir vergisi yüzde 13.8’ini ise indirim değerlendirilen kurumlar vergisi oluşturuyor. ÖTV yüzde 20, ithalde alınan KDV ise yüzde 18.7 düzeyinde bulunuyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 10 Nisan’da düzenlenen Yeni Ekonomi Programı Yapısal Dönüşüm Adımları 2019 başlıklı toplantında yeni vergi mimarisi kapsamında istisna ve muafiyetler azaltılacağını, kurumlar vergisinin ise düşürüleceğini söylemişti.