Turizm Restaurant Yatırımcıları ve Gastronomi İşletmeleri Derneği (TURYİD) Başkanı Kaya Demirer, evin dışında yeme-içme sektöründe toplam 100 bin işletmenin faaliyet gösterdiğini, pandeminin ilk dalgasında yaklaşık yüzde 10’unun geri açılmadığını söyledi.

İşletmeler bugün açılsa dahi yüzde 25-30’unun geri açılmayacağını tahmin ettiklerini vurgulayan Demirer, yıllık 135 milyar TL ciro sağlayan sektörün 2020 cirosunun 60-70 milyar TL’ye gerilediğini söyledi.

“Bu sektör 2020’de tam 117 gün tamamen kapalı kaldı. Açık kaldığımız 248 günde de sürekli saat kısıtlaması vardı” diyen Demirer, bu dönemde hükümetten açılışta cansuyu nakit desteği ve borç ödemelerinin en az 6 ay ertelenmesini beklediklerini vurguladı. İşletmelerin kamu genelgesiyle kapalı kalmasına rağmen kamu bankalarının icra takibine başladığını vurgulayan Kaya Demirer ile sektörün yaşadığı krizi ve çıkış yollarını konuştuk.

- Sektör olarak ne kadarlık bir ekonomiyi temsil ediyorsunuz?

Sektörde 100 bin işletme var. 2019 yılı tahmini rakamlarına göre kayıtlı yeme-içme sektörünün tamamında (ev dışı tüketim) 2 milyon kişiye direkt istihdam sağlıyoruz. Tarım, hayvancılık, züccaciye, temizlik firmalarını da sayarsak 10 milyon kişiye iş sağlıyor. Çalışanların ağırlığı 18-35 yaş arası. Eğitim seviyesi nispeten daha orta seviye. Yani bu insanlar, bu alandan çıktıklarında yapacakları işler kısıtlı. Sektörümüz 2019’da 135 milyar TL’lik ekonomi yaratmıştı.

- Pandemi en çok da sizin sektörünüzü vurdu. Ne kadarlık kaybınız var?

Bu sektör 2020’de tam 117 gün tamamen kapalı kaldı. Genelge ile kapalı kalmak çok önemli. Ben istesem de açamıyorum. Bu anlamda tüm diğer sektörlerden ayrışıyoruz. AVM’lere birinci fazda da bir zorunluluk gelmedi, kendileri kapattı. Otellere de hiçbir zaman kapatın denmedi. Genelgeyle kapatılmış bir işletmeden kira istemek vicdana sığmaz. Hukuken de zemini sulandırıyor. Çünkü mal artık ayıplı mal oluyor. Evet, kiralayanın bir suçu yok ama benim de suçum yok. Açık kaldığımız 248 günde de sürekli saat kısıtlaması vardı. Ciro kaybına baktığımızda çok net bir biçimde yüzde 50 kayıp var. Enflasyonu da eklersek yüzde 60’lara giden kayıp var. 2021 de kapalı başladı, daha nereye gideceğini de bilmiyoruz. 2019 cirosu 135 milyar TL idi. 2020 cirosu 60-70 milyar TL arası bir yere düştü.

- Paket servis var. Bu sizi ne kadar ayakta tutabilir?

Paket servisi, restoran işletmeciliğinin alternatifi değil. Paket servisi 135 milyar liralık ekonominin içinde en fazla 4 milyar TL’dir. Yani yüzde 3. Yüzde 3’lük bir dilimi alternatif gibi göstermemek gerekiyor. Burada medya da hata yapıyor. İşletmeler o kadar da kötü durumda değil, paket servis ile iş yapıyor algısı yaratılıyor. Evet, birçoğumuz mecburiyetten paket servisine başladık. Markamızı da hatırlatmak adına. Ama bilin ki bu iş paket servisiyle kurtarılacak, idare ettirilebilecek bir iş değil. Paket servisini ne kadar köpürtsek, parlatsak yüzde 3’ten 5’e taşırız.

TRENİN SON VAGONU

- Şu anda en zordaki işletmeler hangileri? İlk dalgadan sonra kaç işletme açılmadı? Toplam sayı kaça çıkar?

En zordakiler mart ayından bu yana kesintisiz kapalı olan barlar ve gece kulüpleri. Bu işletmelerde sahne alan sanatçılar, müzisyenler. Aynı şekilde düğün ve davet mekânları, kapalı konser salonları. Bu işletmeler sadece 2020’de yaptıkları 2 aylık ciro ile kaldılar. Üstelik en son onlar açılacak gibi görünüyor. Trenin son vagonu onlar yine. Devlet hata yaptı, hükümet yanlış karar alıyor demiyoruz, yurtdışında da benzer tedbirler var. Ancak ayrıştırmak gerekiyor sektörü. Bizim hissiyatımız, Ankara, konuyu sektör sektör ele almıyor. Sektör sektör konuları ele alıp kıt kaynaklarla kimi kurtarmak gerekiyor, ona bakmak lazım. İlk dalgada geri dönmeyen işletme sayısı yüzde 10 civarıydı. İkinci dalganın nerede biteceğini bilmediğimiz için açılmayacakların oranını bilmiyoruz. Ama bugün açılsa bu yüzde 10’un üzerine yüzde 25-30 daha geleceğini düşünüyoruz. Destek gelmezse ve süre uzarsa bu oran artacaktır. 100 bin civarındaki işletmenin yaklaşık 10 bini açılmadı. Net rakamları bilmiyoruz. Açıldığımızda göreceğiz açamayanların tam oranını.

- Bu, kaç çalışanın işini kaybettiği anlamına gelir?

100 bin işletmede 2 milyon çalışan var diyoruz. 10 bin işletme dersek 200 bin kişi olur. Tabii bunlar tahmini rakamlar. Net değil.

ÖDEMELER GELDİ, KASADA PARA YOK

- Pandemi başladığında, AVM yatırımcılarına, cadde mağazalarına ve kamuya çağrıda bulunmuştunuz. Bu çağrı ne kadar işe yaradı?

AVM’ler çok net birinci dalgada dediler ki sizden kira almayacağız. Hakikaten büyük fedakârlık oldu. İkinci dalgada da aynısını tekrarladılar. Bazı istisnalar var. Ama cadde mağazalarında pek bu fedakârlığı görmedik. Feda kısmı biz kiracılarda oluyor, kâr kısmı kiralayanda kalıyor.

- Peki kamuda?

Tabii ki en büyük destek kısa çalışma ödeneği. Bunun devam etmesi çok çok önemli. Bu devletin verdiği çok önemli bir destek. KDV indirimini hazirana kadar uzattılar. Ne kadar istifade edeceğiz bilmiyoruz, çünkü kapalıyız. KDV indirimi olmasaydı zamlar kapıdaydı. Bu iki destek için teşekkür ediyoruz ancak yetmez. İlk dalgada herkes panik olmasın diye icra takipleri durduruldu. Ama ikinci dalgada bu olmadı. Devlet ilk fazda sigorta, muhtasar ve KDV alacaklarını erteledi. Bu sefer kasım ayında tahsil etti. Muhtasar ödemeleri geldi. SGK primlerinin ödemeleri varsa onlar geldi. Devlet, vergilerde yapılandırmaya gitti. Bu ay sonu ödenecek ilk taksit şubat sonuna uzatıldı. Ama kasada para yok, gelir yok, şubat sonunda ilk taksidi ödeyemezse ve ikinci taksit nisanda. İki kere üst üste ödeme olmazsa bu sefer yapılandırma bozuluyor. Eğer açılmalar olmayacaksa bunun en az 6 ay ertelenmesi lazım. Açılsak da hemen ödeyebilir miyiz o da belli değil, çünkü bekleyen o kadar çok ödeme var ki. Mart ayında yüzde 7.5 faizle kredi alanların şimdi ödemeleri geldi. Kamu bankasından kredi almış arkadaşımız var, icra takibi gönderiyorlar. Ya kamunun kapattığı işletmeyiz biz. Bir taraftan kamu beni kapatacak bir taraftan da kamu bankası bana borcunu öde diyor. Neyle ödeyeceğim, kapalıyım. Yazarkasamda kilit var. Bunların çözümü çok çok önemli.

BÜYÜK BATTI MI BÜYÜK BATAR

- Sektör olarak daha ne kadar dayanabilirsiniz?

Bir firma 6 ay dayanırım der, diğeri 6 gün dayanacak gücüm yok der. Üyelerimiz içinde günlük cirosu 1 milyon TL olan işletmeler var. 117 gün kapalı kaldığında gitti 117 milyon lirası. Nasıl dayansın? Hangi banka ona kredi versin? Büyük battı mı büyük batar. Belki 1 milyon TL ciro yapanın yanında 3 bin 5 bin kişi çalışıyor.

- Genel olarak bankaların sektöre bakışı nasıl?

İyi değil. Kamu bankası icra takibi başlatıyor ama özel bankalar da geri kalmıyor. Her türlü korkuyu yayıyorlar, ödemezsen siciline yazarım diyorlar. Bu badireyi atlatıp yeniden toparlanacağımıza inanıyorum. Çok güçlü geleceğiz. O zaman biz de bankaları ayıracağız.

- Sektörde borçluluk ne durumda?

Kredi borcu olmayan ya da tedarikçisine borcu olmayan işletme yok. Tedarikçiler de felaket durumda, parasını alamıyorlar. Bu iş tarıma kadar gidiyor. Bir zincirleme gibi.

CANSUYU VERİLMELİ

- Nasıl bir çözüm bekliyorsunuz?

Yeni Hazine ve Maliye Bakanı ile Merkez Bankası Başkanı, kemer sıkma dönemi bu dönem diyor. Ki benim üyem de yüzde 17.5, yüzde 25 faizle kredi almak istemiyor, ödeyemeyeceğim diyor. Geriye devletin nakit desteği kalıyor. Orada da kaynak kıt. O yüzden diyoruz ki sektörleri ayrıştırın. Ben 10 milyon istihdamla pozitif ayrışmam gerektiğini düşünüyorum. İlle de bize büyük hibe verin demiyoruz. Bir miktar işletmeler açılırken cansuyu verin. Daha çok vergi muafiyeti sağlayarak destek olun. Mesela 2021 yılı sonuna kadar KDV, muhtasar, SGK primlerini almayacağım de. O da nakit bize. Devlete ödemeyince tedarikçiye, kamu bankasına borcumu öderim. Bu aslında bir hibe değil, bir yatırım. Beni kurtarırsan yarın sana vergi ödemeye devam ederim.

- Bu talepleri hükümete ilettiniz mi?

Maliye Bakanımızdan toplantı bekliyoruz. İki ay oldu, artık bizi karşınıza alın, anlatalım. Üyemiz olsun olmasın o kadar çok mesaj alıyorum ki. Moral olarak da çöktü insanlar. Aşı programı belli olursa buna göre açılma takvimi de belli olur. Yine bu sektör kapalı kalacaksa kısa çalışma ödeneği devam etmeli. Kira konularının çözümü konusunda devlet yardımcı olmalı. İcra iflası durdurulmalı. Bütün kredilerin icra iflaslarıyla birlikte makul faizlerle 6 ay ya da 12 ay ertelenmesi sağlanmalı.

Şehriban Kıraç/Cumhuriyet