Pandemiyle gelen kısıtlama önlemlerinin kaldırıldığı hayatın normalleşmeye başladığı yılın üçüncü çeyreğinde Türkiye ekonomisi yüzde 6,7 ile beklentilerin üzerinde büyüdü.

Haziran, temmuz ve ağustos aylarını kapsayan üçüncü çeyrekteki yüzde 6,7 büyüme hem kredi genişlemesiyle yaratılan talep hem de yine düşük faizli kredi teşvikleriyle yatırımlardaki hızlı yükselişten kaynaklandı. İkinci çeyrekte yüzde 9,9 küçülen ekonomi üçüncü çeyrekte ikinci çeyreğe göre de mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış olarak yüzde 15,6 büyüme gösterdi. 

Dünyanın en hızlı ekonomisi

İhracattaki azalma ve ithalattaki artış dış ticaretin büyümeye net etkisinin tarihi en kötü seviyelerine çıkarırken yılın dördüncü çeyreğinde ise kısıtlamaların yeniden gündeme gelmesi ve kredi genişlemesinin sona ermesiyle büyümenin de ivme kaybetmesi bekleniyor. Bu arada Türkiye ekonomisi yüzde 6,7’lik büyüme performansıyla üçüncü çeyrekte dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi oldu. Bugüne kadar büyüme verisinin açıklanan ülkeler arasında Çin yüzde 4,9 büyümesiyle Türkiye’nin ardından ikinci, Tayvan yüzde 3,3 büyümeyle üçüncü sırada yer aldı. 

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ekonomide yüzde 5 seviyelerindeki beklentilerin üzerinde gelen büyüme ile milli gelir cari fiyatlarla yüzde 22,6 arttı, dolar bazında yüzde 3,3 geriledi. Türkiye ekonomisinin büyüklüğü de dolar bazında 736 milyar dolara gerilerken TL cinsinden 4.7 trilyon lira oldu. Kişi başı milli gelir ise üçüncü çeyrek itibariyle 8 bin 773 dolara geriledi. 

Sanayiden ekonomiye 1.45 puan katkı

Büyümenin kaynaklarına üretim ve harcamalar yöntemiyle bakıldığında üretim yönteminde finans sektöründeki büyüme harcamalar yönteminde ise vatandaşın tüketimi ile toplam yatırımlarda yaşanan artış dikkat çekiyor. Üretim yönteminde tarım sektörü üçüncü çeyrekte yüzde 6,2 büyüyerek toplam ekonomiye 0.77 puanlık katkı yaptı. Sanayi üçüncü çeyrekte iyi bir performansa imza attı. Yüzde 8’lik sanayi üretimi büyümesinin ekonomiye etkisi ise 1.45 puan oldu. İkinci çeyrekte sanayideki daralma büyümeyi de 3 puan geriletmişti. 

İnşaat 8 çeyrek sonra ilk kez büyüdü

İnşaat sektörü sekiz çeyrektir yaşanan daralmanın ardından bu yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 6,4 büyüme göstermeyi başardı. İnşaattaki büyümede de konut kredisi kampanyaları ile düşük faizli kredi teşviklerinin kampanyalarının etkisi büyük. İnşaat sektöründeki büyümenin ekonomiye katkısı ise 0.42 puan oldu. Kampanyaların etkisi gayrimenkul sektöründe de yüzde 2,8’lik büyüme yarattı. 

Hizmetler sektörü zor toparlanıyor

Pandeminin en zorlu sektörü hizmetler. İkinci çeyrekte yüzde 24,6 daralan hizmetler sektörü üçüncü çeyrekte kısıtlamaların da kaldırılmasıyla yüzde 0,8’lik bir büyüme performansı gösterebildi.

Ancak son çeyrekte yeniden pandemi önlemlerinin devreye girmiş olması hizmetler sektöründe 2020 yılının kötümser kapatılacağının habercisi. Pandemiyle önemi artan bilişim sektöründe büyümenin yüzde 15 olması dikkat çekti. Bilişim sektöründen ekonomik büyümeye katkı 0.38 puan oldu. 

Finans sektöründe tarihi büyüme 

Finans ve sigorta sektörü pandemi nedeniyle devreye alınan genişletici para politikalarıyla tarihinin en hızlı büyümesine imza attı. Üçüncü çeyrekte yüzde 41,10 büyüyen sektörün ekonomik büyümeye katkısı 1.45 puan. Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu ile hükümetin aldığı kredi büyümesini teşvik eden genişletici para politikaları finans sektöründe tarihi bir büyümeye imza atılmasını sağladı. Son çeyrekte normalleşme adımları ve sıkılaştırma adımlarıyla finans sektöründe büyümenin ivme kaybı yaşaması bekleniyor. Ancak son çeyrekte de kredi büyümesi devam ediyor. 

Tüketime teşvik kampanyaları yaradı

Harcamalar yöntemiyle büyüme hesabında ise vatandaşın tüketimindeki yüzde 9,2’lik büyüme dikkat çekti. Vatandaş pandemi kısıtlarının kaldırılması, düşük faizli kredi kampanyalarıyla tüketime verilen teşviklerin etkisiyle harcamalarını oldukça arttırdı. Ve bu durum vatandaşın tüketiminin ekonomik büyümenin 5.37 puanını tek başına karşılamasını sağladı. Vatandaşın tüketimi yılın ikinci çeyreğinde yüzde 8,6 azalmıştı. Devletin tüketimi ise yüzde 1,1 yükselişle ekonomiye 0.14 puanlık katkı sağladı. 

Pandemide yatırım iştahı arttı

En çok tartışma yaratan veri ise toplam yatırımlardaki sert yükseliş oldu. TÜİK verilerine göre toplam yatırımlar üçüncü çeyrekte yüzde 22,5 arttı ve büyümeye 5.2 puanlık katkı sağladı. Ayrıntılarına bakıldığında ise inşaat yatırımlarında yüzde 14,7, makine teçhizat yatırımları yüzde 23,5 arttı. Bunun yanı sıra yatırımların ayrıntılarında diğer aktifler olarak yer alan ve yazılım geliştirme, veri tabanları, AR-GE harcamaları ve buna benzer yatırımlarda yüzde 57,6’lık büyüme yaşandı. Uzmanlar bu yükselişte her ne kadar üçüncü çeyrekte sermaye malı üretimi ve ithalatı verilerindeki artış ile düşük faizli kredilerin etkisinin olduğunu belirtirken yine de bu kadar sert bir yükselişin kafa karıştırıcı olduğunu söyledi.

Analistler KOBİ’ler için düşük faizli kredilerin kesinlikle etkili olduğunu dile getirirken ihracatçıların da kur artışından olumlu etkilediğini ifade etti. Ayrıca koronavirüsden olumlu etkilenen sektörler ile ihracatçı firmaların da ciddi yatırımlar yaptığına dikkat çektiler. 

Net dış ticaretten 9.1 puanlık olumsuz etki

İhracat pandeminin ağır etkilerini üzerinden üçüncü çeyrekte de atamadı. Yüzde 22,5 daralma yaşayan sektör ekonomik büyümenin 5.96 puan daha az gerçekleşmesine neden oldu, olumsuz katkı yaptı. İthalat ise tüketim teşviklerinden oldukça iyi faydalandı ve üçüncü çeyrekte özellikle otomotiv sektörü öncülüğünde ithalat yüzde 15,8 arttı. Bu ithalat artışı ekonomik büyümeyi 3.14 puan düşürdü. Net dış ticaretin büyümeye negatif etkisi ise 9.1 puan olarak son yılların en yüksek seviyesine ulaştı. 
kutu

Vatandaş otomotiv ve konuta harcadı

TÜİK verilerine göre vatandaşların tüketiminde en hızlı yükseliş dayanıklı tüketim mallarında yaşandı. Tüketimi teşvik eden ve konut, otomotiv, beyaz eşya gibi dayanıklı tüketim mallarına yönelik harcamalar için uygulanan düşük faizli kredi kampanyalarının etkisi büyük.

Dayanıklı tüketim malları harcamaları yüzde 84,6 arttı. Yarı dayanıklı mallarda yüzde 25,3 yükseliş yaşanırken dayanıksız mallardaki büyüme yüzde 20,9 oldu. Hizmetler sektörü ise üçüncü çeyrekte vatandaşın harcamalarından istediği payı alamadı.

Her ne kadar normalleşme olsa da başta turizm ve lokantaların yer aldığı hizmetler sektöründe vatandaşın üçüncü çeyrekte harcamaları yüzde 4,7 azaldı. 

Şebnem Türhan/Dünya