AKP iktidarları döneminde hız kazanan ve dövize endeksli yolcu, hasta, araç-geçiş garantileri ile yandaş müteahhitleri fonlama aracına dönüşen Kamu Özel İşbirliği (KÖİ) projelerinde Türkiye, Avrupa’nın ilk sırasına yerleşti. KÖİ modelinin mucidi olan İngiltere bile Türkiye’nin gerisinde kaldı.

Yeni hükümet modeli ile Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı’nın yetkisine bırakılan KÖİ projeleri ile ilgili 2018 yılı raporu açıklandı. 

“Geleceğe dönük özelleştirme” diye isimlendirilen KÖİ projeleri, Türkiye’de özelleştirmeler gibi AKP iktidarları döneminde hız kazandı. Büyük bütçe kaynakları kullanılarak ve borçlanmaya gidilerek bu projeler hükümete yakın müteahhitlere verildi. Bir bölümü dövize endeksli yolcu, hasta, araç geçiş garantileri ile KÖİ modeli, kamuyu zarara sokma pahasına rant aktarım aracı oldu. Önceki yıl 225 olan proje sayısı 2018’de 242’ye çıktı. Toplam yatırım tutarı bir yılda 61,7 milyar dolardan 63,8 milyar ABD dolarına, sözleşme değeri ise 135 milyar dolardan 140 milyar ABD dolarına çıktı.

SAYI HIZLA ARTIYOR

Yöntemin ilk uygulayıcısı olan İngiltere’nin bile olumsuz sonuçları nedeniyle daha az tercih ettiği modelde Türkiye’nin hem proje sayısı hem de yatırım büyüklüğü artıyor. Bu hız 2018 yılında Türkiye’yi tüm Avrupa ülkelerinin önüne geçirdi.  Yap–işlet–bütçeyi devret: Müteahhitlere 15 milyar

Tamamlanan projelerin yatırım büyüklüğü bakımından Türkiye’deki projeler ilk sıralarda yer aldı. 2018’de kapanışı yapılan toplam 500 milyon avro ve üzerinde değere sahip olan projelerde Türkiye birinciliği kaptırmadı. En büyük sekiz projede Türkiye’den üç proje yer aldı. 3,1 milyar avro ile Çanakkale Köprüsü, 1,3 milyar avro ile Ankara Niğde Otoyolu ilk iki sırada yer alırken, 711 milyon avroluk Bilkent Laboratuvarı da yedinci sıraya yerleşti. İlk sekizde Fransa ve Almanya’dan birer, Hollanda’dan da üç proje yer aldı. 

EN BÜYÜK PAZAR TÜRKİYE’DE

2017 yılında yatırım değeri sıralamasında ikinci sırada bulunan Türkiye, geçen yıl bunda da birinci oldu. 2014 ve 2018 yılları arasında Türkiye, Avrupa’da 22,76 milyar avro ile yatırım değeri ile en büyük KÖİ pazarına sahip oldu. Birleşik Krallık ise toplam yatırım değeri bakımından 15,08 milyar avro ile Türkiye’nin gerisinde kaldı.

242 KÖİ PROJESİ

1986 yılından 2018 sonuna kadar 2 bin 10’u işletmede, 32’si finansal kapanış ya da yapım aşamasında olmak üzere, toplam yatırım tutarı 63,8 milyar ABD doları olan 242 KÖİ projesi uygulamaya konuldu. Bu projelerin toplam sözleşme değeri yaklaşık 140 milyar ABD doları oldu. 

YAP-İŞLET-DEVRET İLK SIRADA

Uygulama sözleşmesi imzalanan 242 projenin 109’unu Yap-İşlet-Devret modeli ile yapılanlar oluşturdu. 108 projede İşletme Hakkı Devri, 20 projede Yap-Kirala-Devret ve 5 projede de Yap-İşlet modelleri kullanıldı.

91 enerji üretim tesisi, 41 otoyollar ve hizmet tesisleri, 23 liman, 20 sağlık tesisi, 19 havaalanı, 18 sınır kapısı, 17 yat limanı ve turizm tesisi, 8 madencilik, 2 sanayi, 1 demiryolu, 1 kültür ve turizm tesisi yapımında KÖİ modeli uygulanıyor. 139,8 milyar dolarlık proje büyüklüğü içinde 71,3 milyar ABD doları ile en büyük pay havaalanı projelerinin. Bunu 28,7 milyar dolar ile enerji ve 21,2 milyar dolar ile otoyollar ve hizmet tesisleri izliyor.

Nurcan Gökdemir/Birgün